OTOCZENIE REGULACYJNE
Grupa ORLEN prowadzi działalność gospodarczą na rynkach regulowanych. Dlatego też, zgodność działań z regulacjami prawnymi stanowi jeden z kluczowych aspektów działalności Grupy ORLEN.
W ramach prowadzonej polityki zarządzania ryzykiem regulacyjnym, PKN ORLEN i pozostałe spółki Grupy Kapitałowej ORLEN, prowadzą oparty o obowiązujące przepisy prawa, w pełni transparentny, otwarty dialog obejmujący między innymi: opiniowanie projektów nowych rozwiązań legislacyjnych na poziomie ustawodawstwa krajowego oraz unijnego, koordynację relacji Koncernu z regulatorami, organami nadzoru lub kontroli oraz realizację procesu uzyskiwania i zarządzania pozwoleniami w Koncernie.
Poniżej zostały przedstawione kluczowe szanse oraz ryzyka wynikające z otoczenia regulacyjnego w Polsce, w związku z prowadzoną w Grupie ORLEN działalnością gospodarczą.
Ryzyko związane ze zobowiązaniem do tworzenia i utrzymywania zapasów obowiązkowych ropy naftowej i paliw
Koncern podlega licznym obowiązkom wynikającym z ustawy z dnia 16 lutego 2007 roku o zapasach ropy naftowej, produktów naftowych i gazu ziemnego oraz zasadach postępowania w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa paliwowego państwa i zakłóceń na rynku naftowym („Ustawa o Zapasach”) związanym z tworzeniem i utrzymywaniem zapasów obowiązkowych ropy naftowej oraz paliw.
W ramach uregulowań w tym przedmiocie, producenci i handlowcy w zamian za stopniowe zmniejszenie obowiązku fizycznego utrzymywania zapasów obowiązkowych na rzecz zapasów agencyjnych utrzymywanych przez Rządową Agencję Rezerw Strategicznych, mają obowiązek uiszczania opłaty zapasowej, począwszy od 1 stycznia 2015 roku.
Będąc producentem i handlowcem, Koncern jest zobowiązany, od 31 grudnia 2017 roku, do tworzenia i utrzymywania minimalnych poziomów zapasów obowiązkowych ropy naftowej lub paliw w wysokości 53 dni w oparciu o wielkość średniej dziennej produkcji paliw lub przywozu ropy naftowej lub paliw, zrealizowanych przez producenta lub handlowca w poprzednim roku kalendarzowym. Ponadto wypełnianie obowiązków ustawowych w zakresie tworzenia i utrzymywania zapasów obowiązkowych ropy naftowej i paliw wiąże się także z uiszczaniem opłaty zapasowej na rzecz Funduszu Zapasów Interwencyjnych, którego dysponentem jest Prezes Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych.
Dodatkowo, nieutrzymywanie wymaganych poziomów zapasów obowiązkowych lub naruszenie innych obowiązków wynikających z Ustawy o Zapasach, wiąże się z ryzykiem wysokich kar administracyjnych.
W roku 2020 rozszerzono minimalny wykaz surowców, produktów oraz paliw objętych systemem zapasów interwencyjnych oraz stanowiących podstawę do wyliczenia opłaty zapasowej.
Walka z szarą strefą
W 2020 roku PKN ORLEN był aktywnym interesariuszem w trakcie konsultacji publicznych dotyczących zmian do regulacji podatkowych oraz administracyjnych mających na celu przeciwdziałanie zjawisku przestępczości w obrocie paliwami ciekłymi (tzw. szara strefa), który od lat stanowi problem branży paliwowej.
Uwaga Koncernu skoncentrowała się na pracach nad usprawnieniem systemu monitorowania przewozów drogowych i kolejowych z towarami wrażliwymi podatkowo, tzw. system SENT lub pakiet transportowy, a także nad wdrażaniem tzw. „pakietu opałowego” zakładającego wykorzystanie systemu SENT do uszczelniania rynku paliw opałowych w Polsce – wrażliwych ze względu na zasady ich opodatkowania podatkiem akcyzowym oraz tzw. SENT LPG polegającego na monitorowaniu dostaw gazu płynnego (LPG) do celów transportowych, co ma uszczelnić ten segment rynku paliw transportowych w Polsce. Koncern był skupiony na wdrażaniu nowelizacji tzw. „pakietu paliwowego” przyjętego w połowie 2019 roku zakładającego rozszerzenie katalogu paliw podlegających pod tzw. szybki VAT przy ich nabyciu wewnątrzwspólnotowym do Polski oraz wdrażaniem regulacji prawnych związanych z rozszerzeniem koncesjonowania i monitorowania przywozu do Polski nowych rodzajów paliw ciekłych. Ponadto, przez cały 2020 rok PKN ORLEN wdrażał do bieżącego stosowania wszystkie nowe wymagania mające na celu uszczelnienie rynku paliw ciekłych. Działania PKN ORLEN prowadzone były w formule publicznego dialogu z organami regulującymi rynek paliw ciekłych w Polsce, w szczególności z Prezesem Urzędu Regulacji Energetyki, Prezesem Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych oraz Ministrem Finansów – Krajową Administracją Skarbową, jak również w ścisłej współpracy z klientami oraz partnerami biznesowymi Koncernu.
Udział w rynku mocy
W 2018 roku rynek mocy został wprowadzony w Polsce. Efektem jest możliwość uzyskiwania przez wytwórców energii elektrycznej przychodów ze sprzedaży dwóch towarów: (1) energii elektrycznej na rynku energii oraz (2) obowiązku pozostawania w gotowości do pracy i dostarczania mocy do Krajowego Systemu Elektroenergetycznego w okresach jego zagrożenia (niewystarczająca podaż mocy do popytu odbiorców). Głównym sposobem kontraktacji na rynku mocy są odbywające się corocznie aukcje.
Źródła wytwórcze energii elektrycznej Grupy ORLEN (PKN ORLEN oraz GK ENERGA) uczestniczą w rynku mocy od pierwszej aukcji mocy, co przełożyło się na uzyskanie umów mocowych generujących przychody od 1 stycznia 2021 roku. W 2020 roku odbyło się kolejnych 5 aukcji mocy (4 aukcje dodatkowe na kwartały 2021 roku oraz 1 aukcja główna na 2025 rok), w których zostały zawarte kolejne umowy mocowe przez Grupę ORLEN.
W przyszłych aukcjach głównych nie będą mogły uczestniczyć jednostki wytwórcze, które nie spełnią limitu emisji 550 g CO2/kWh. Jest to efekt wejścia w życie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/943 z dnia 5 czerwca 2019 roku w sprawie rynku wewnętrznego energii elektrycznej. Ponadto w 2020 roku procedowane były dwa projekty ustaw, które zmienią zasady uczestnictwa w rynku mocy: (1) projekt ustawy o zmianie ustawy o rynku mocy (UC 42) oraz projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo Energetyczne oraz niektórych innych ustaw (UC 17).
PKN ORLEN uczestniczył w konsultacjach publicznych ww. projektów oraz na bieżąco śledzi postęp ich procesu legislacyjnego, który nie został zakończony w 2020 roku. Ponadto Grupa ORLEN prowadziła w 2020 roku przygotowania do startu w aukcjach mocy, które obędą się w roku 2021.
Monitorowanie przewozu niektórych towarów (system SENT)
W 2018 roku ustawa o systemie monitorowania drogowego przewozu towarów czyli tzw. system SENT została rozszerzona o monitoring także transportu kolejowego towarów wrażliwych podatkowo, a także uzupełniono wymagania dla monitorowania transportu o konieczność przekazywania danych geolokalizacyjnych środków transportu (lokalizatory) przewożących te towary. Powyższe zmiany w połączeniu z wcześniejszymi rozwiązaniami wprowadzonymi tzw. pakietem paliwowym i pakietem energetycznym, mają na celu utrwalenie pozytywnego efektu ograniczenia zjawiska szarej strefy poprzez zwiększenie skuteczności nadzoru nad tym rynkiem.
W 2019 roku rozszerzono tę regulację o wdrożenie tzw. „pakietu opałowego”, który zakłada wykorzystanie systemu SENT do uszczelniania dostaw paliw opałowych do konsumentów, a także objęto monitoringiem dostawy gazu płynnego (LPG) do celów transportowych. Przedmiotowa regulacja ma przeciwdziałać nadużyciom podatkowym, poprzez między innymi: zastąpienie papierowych oświadczeń akcyzowych potwierdzających odbiorców olejów na cele opałowe, elektroniczne potwierdzenia dostaw połączone z monitoringiem SENT oraz eliminację zjawiska nielegalnego wykorzystania gazu płynnego (LPG) do celów grzewczych jako paliwa transportowego.
PKN ORLEN brał czynny udział we wszystkich etapach prac legislacyjnych nad tymi rozwiązaniami. Działał również na rzecz wypracowania efektywnych rozwiązań przewidzianych w ustawie, projektując system automatycznego zgłaszania do SENT przewozu paliwa i testując jego kolejne modyfikacje.
Ryzyko związane z wpływem regulacji dotyczącej systemu handlu przydziałami do emisji gazów cieplarnianych (EU ETS)
Podmioty z Grupy ORLEN podlegają unijnej regulacji ustanawiającej system handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (tzw. „Dyrektywa EU ETS”), która wpisuje się w ramy unijnej polityki klimatyczno-energetycznej do roku 2030, Europejski Zielony Ład oraz w horyzoncie długoterminowym – w porozumienie paryskie. Celem Dyrektywy EU ETS jest skuteczne gospodarczo wspieranie redukcji emisji gazów cieplarnianych, w sposób racjonalny pod względem kosztów.
Źródła wytwórcze energii cieplnej i elektrycznej (PKN ORLEN oraz Grupa Energa) oraz kompleksy produkcyjne należące do spółek z Grupy ORLEN, tj. rafineria, instalacja olefin w Płocku (PKN ORLEN), instalacja amoniaku we Włocławku (ANWIL), są największymi emitentami dwutlenku węgla spośród spółek Grupy ORLEN. Łączna ilość uprawnień do emisji, nieodpłatnie przyznanych instalacjom spółek Grupy ORLEN w III okresie rozliczeniowym EU ETS (2013-2020), nie jest wystarczająca do pokrycia całkowitych emisji, a w konsekwencji spółki zmuszone są do zakupu dodatkowych uprawnień, co generuje dodatkowe koszty. Instalacje Grupy ORLEN, włączone w system EU ETS, wystąpiły o objęcie wykazem instalacji przygotowanym przez Polskę i przedstawionych Komisji Europejskiej w celu uzyskania darmowych przydziałów uprawnień do emisji, w IV okresie rozliczeniowym, obejmującym lata 2021-2030. Finalna ilość uprawnień nieodpłatnie przyznanych instalacjom Grupy wymaga zatwierdzenia przez Komisję Europejską.
Przyjęta przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej Dyrektywa nr 2018/410 z dnia 14 marca 2018 roku zmieniająca dyrektywę 2003/87/WE wdraża zmiany w ramach IV fazy systemu EU ETS. Komisja Europejska opracowała szereg aktów wykonawczych w 2020 roku, m.in.:
1) Nowe Wytyczne w sprawie niektórych środków pomocy państwa w kontekście systemu handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych po 2021 r., które z listy sektorów kwalifikujących się do rekompensat kosztów pośrednich usuwają produkty nawozowe i petrochemiczne, ale włączają produkty rafinacji ropy naftowej, oraz wprowadzają zapisy o warunkowości wydatkowania pozyskiwanych środków pomocowych.
2) Zmiany Rozporządzenia wykonawczego dotyczącego dostosowań przydziału bezpłatnych uprawnień do emisji ze względu na zmiany w poziomie działalności umożliwiające dynamiczną alokację darmowych uprawnień do emisji w przypadku zmian w poziomach działalności.
3) Nowe Rozporządzenie wykonawcze określające zmienione wartości wskaźników emisyjności na potrzeby przydziału bezpłatnych uprawnień do emisji na lata 2021–2025. Aktualizacja wskaźników oznacza mniejszą alokację darmowych uprawnień dla spółek Grupy ORLEN.
4) Zmiany Rozporządzenia wykonawczego w sprawie monitorowania i raportowania w zakresie emisji gazów cieplarnianych.
Spółki Grupy ORLEN objęte EU ETS kontynuowały zaangażowanie w prace na poziomie legislacyjnym i regulacyjnym w 2020 roku.
Zarządzanie działalnością w obszarze poszukiwania, rozpoznawania i wydobycia złóż węglowodorów
Zarządzanie tym obszarem w Koncernie oparte jest o opracowany i wdrożony przez spółkę ORLEN Upstream odpowiedni zintegrowany system zarządzania. Niezależnie, kluczowe znaczenie regulacyjne dla tego segmentu działalności Grupy ORLEN w Polsce ma ustawa – Prawo geologiczne i górnicze. W 2018 roku przeprowadzono jej nowelizację polegającą na wprowadzeniu drugiej (obok przetargu) procedury udzielania koncesji węglowodorowych, tzw. procedurę „open door”, która daje możliwość przeprowadzenia postępowania przetargowego na wniosek przedsiębiorcy. Doprecyzowano również zasady korzystania z tzw. prawa pierwszeństwa. Nowe brzmienie przepisu zakłada, że przedsiębiorca jest uprawniony do wnioskowania, w określonym ustawą terminie, o ustanowienie na jego rzecz użytkowania górniczego z pierwszeństwem przed innymi. Ponadto, zmieniono konstrukcję umów o współpracy dotyczących wspólnych operacji górniczych, które już stosowane są powszechnie w innych państwach. Usunięto przepis, który nakazuje, aby udział operatora w kosztach i zyskach, które wynikają ze współpracy przedsiębiorstw przekraczał 50%. Przepis ten daje większą swobodę zawierania przedmiotowych umów, a jednocześnie nie zagraża prawidłowej ich realizacji, ponieważ operator nadal pozostanie odpowiedzialny za realizację obowiązków koncesyjnych i ustawowych.
Należy ponadto zauważyć, że podjęcie i prowadzenie działalności w zakresie geologii i górnictwa wymaga spełnienia określonych warunków również poza prawem geologicznym i górniczym. W szczególności dotyczy to systemu oddziaływania na środowisko tego typu przedsięwzięć, planowania i zagospodarowania przestrzennego, postępowania z odpadami, gospodarki wodnej czy też obciążeń podatkowych.
