Outlook 2021+

Rok 2020 był pod wieloma względami bezprecedensowy. Wybuch pandemii w pierwszym kwartale oraz powszechna izolacja społeczna doprowadziły do najgłębszego spadku aktywności gospodarczej w skali globalnej od czasu Drugiej Wojny Światowej. Skutkiem ograniczenia mobilności był najgłębszy w historii spadek popytu na paliwa płynne, który błyskawicznie przeniósł się na rynek ropy i zepchnął jej ceny poniżej kosztów wydobycia. Zmusiło to troje największych producentów ropy (USA, OPEC i Rosję) do współpracy. Uzgodnione między OPEC i Rosją, najgłębsze w historii cięcie wydobycia (o 10 mbd) wraz z wymuszonym przez niskie ceny spadkiem wydobycia w USA (o ponad 3 mbd w skali roku), pomogło dostosować strumień bieżącej podaży ropy do popytu na paliwa płynne. Popyt stopniowo odradzał się w miarę łagodzenia ograniczeń mobilności. Ponieważ rafinerie nie zredukowały mocy przerobowych do istotnie niższego popytu, stopień ich wykorzystania spadł do rekordowo niskich poziomów, spychając marże rafineryjne poniżej progów opłacalności produkcji.

Wybuch pandemii i jej bezpośrednie skutki doprowadziły do głębokiego przewartościowania w sferze gospodarczej, społecznej i politycznej. Istotne zmiany widać np. w podejściu do ochrony klimatu, zwłaszcza na poziomie wzrostu świadomości i odpowiedzialności za środowisko czy to na poziomie firm, regulatorów, czy na poziomie konsumentów. Coraz więcej firm ogłasza strategie osiągnięcia neutralności klimatycznej, rozpoczyna programy dekarbonizacji, szuka zrównoważonego finansowania ESG na zielone inwestycje. 9 września 2020 roku PKN ORLEN jako pierwszy koncern naftowy w regionie Europy Środkowej i Wschodniej złożył deklarację osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku.

Od paru lat obserwujemy spowolnienie wzrostu popytu na ropę naftową, związane z postępującą elektryfikacją transportu osobowego, poprawą efektywności silników spalinowych, wzrostem udziału biokomponentów, a także alternatywnych paliw i form transportu. Towarzyszy temu konsekwentne obniżanie prognoz popytu na ropę naftową i paliwa płynne i przybliżanie się szczytu globalnego popytu. W krajach OECD szczyt popytu już nastąpił, a według niektórych scenariuszy globalny popyt na ropę naftową i paliwa płynne, nie wróci nigdy do poziomu z 2019 roku. Perspektywa kurczącego się rynku, presja społeczna, regulacyjna i finansowa na szybką dekarbonizację transportu oraz skala już odkrytych zasobów ropy nie sprzyja inwestowaniu w wydobycie ropy naftowej oraz w przemysł rafineryjny, z obawy przed osieroconymi aktywami. Czynnikiem zniechęcającym do inwestowania w sektor ropy naftowej i gazu ziemnego są coraz częstsze głębokie spadki cen, związane z pojawianiem się nowych trwałych nadwyżek podaży, bądź spowodowanych przez nowe technologie (wydobycie niekonwencjonalne oraz głębokowodne), bądź przez spadki popytu, spowodowane takimi czynnikami jak pandemia COVID-19. W rezultacie wiele międzynarodowych koncernów z sektora ropy i gazu ogranicza inwestycje w aktywa poszukiwawcze i wydobywcze lub całkowicie z nich rezygnuje.

Z drugiej strony, nowe odnawialne źródła energii stają się w pełni konkurencyjne cenowo (np. energetyka wiatrowa) lub coraz bardziej konkurencyjne (np. fotowoltaika) ze względu na rosnącą skalę i postęp technologiczny. Budowaniu potencjału energetycznego OZE sprzyja rosnąca popularność energetyki prosumenckiej. Dużą zaletą energetyki opartej o niewyczerpywalne źródła energii jest stabilność i przewidywalność kosztów jej wytworzenia (amortyzacja instalacji generujących, magazynujących i przesyłających energię elektryczną).

Do inwestowania w odnawialne źródła energii motywuje rosnąca świadomość ekologiczna społeczeństw, znajdująca wyraz w nowych, ambitnych celach klimatycznych kolejnych porozumień (Porozumienie Paryskie, Nowy Zielony Ład, RED II w UE, ograniczania produkcji opakowań jednorazowych), ukierunkowana na transformację energetyczną. Obecnie kraje, które zadeklarowały osiągnięcie neutralności emisyjnej w horyzoncie 2050-2060 (Chiny, Unia Europejska, Kanada, Japonia, Korea Południowa), włączając prawdopodobną deklarację USA, odpowiadają za 65% globalnych emisji. Rośnie też lista firm z sektora ropy naftowej i gazu, podejmujących to zobowiązanie. Wreszcie jesteśmy świadkami zmieniających się oczekiwań klientów, w tym preferencji co do cyfrowych kanałów dystrybucji i dopasowanej oferty produktowej z informacją o śladzie węglowym.

Międzynarodowa Agencja Energii spodziewa się, że popyt na zieloną energię w latach 2018-2040 będzie wzrastał w zawrotnym tempie blisko 7% rocznie. Drugim ważnym źródłem zeroemisyjnej energii jest energetyka atomowa. Popyt na energię atomową w latach 2018-2040 będzie wzrastał w tempie około 2% rocznie, znacznie szybciej, niż popyt na gaz ziemny.

Tym niemniej, przy obecnym stanie wiedzy i rozwoju technologii, nie da się całkowicie przejść z molekuł na elektrony. Nie mając dostatecznie gęstych energetycznie nośników (magazynów) energii elektrycznej, nie możemy zupełnie zrezygnować z pozyskiwania energii użytkowej w procesie spalania, co wiąże się z emisjami dwutlenku węgla. Dwa istotne obszary, w których niezbędne będzie uzyskiwanie energii w procesie spalania to wspomniana już energetyka, gdzie przejściowo niezbędne będzie spalanie gazu ziemnego oraz transport, zwłaszcza transport ciężki, który przez długi czas będzie jeszcze wykorzystywał paliwa płynne produkowane z ropy naftowej.

Ważnym odbiorcą ropy naftowej pozostanie petrochemia. Świat potrzebuje materiałów a badania pokazują, że materiały petrochemiczne mają sporą przewagę nad alternatywami, zarówno, jeśli chodzi o wartości użytkowe, jak i o ich wpływ na klimat i środowisko naturalne. Na przykład ślad klimatyczny i środowiskowy opakowań uzyskiwanych z surowców petrochemicznych w pełnym cyklu jest porównywalny ze śladem, jaki pozostawiają opakowania alternatywne, natomiast waga jest czterokrotnie niższa i to ona sprawia, że opakowania plastikowe mogą być mniej szkodliwe. Pod jednym warunkiem, że się ich nie wyrzuci, lecz powrócą znów do obiegu. Perspektywa gospodarki obiegu zamkniętego, zaczynającej się od projektowania przedmiotów i urządzeń pod kątem trwałości, możliwości modernizacji, łatwości naprawy i finalnej dekompozycji na składniki nadające się do recyklingu, w powiązaniu z biznesowymi modelami produktu jako usługi a także materiału jako usługi pozycjonuje petrochemię wysoko na liście szybko rosnących branż gospodarczych. Drugą zaletą petrochemii funkcjonującej w obiegu domkniętym jest oszczędność zużycia energii, która związana jest z istotnym zmniejszeniem wagi produktów, maszyn, urządzeń a także budowli, wykorzystujących materiały petrochemiczne w porównaniu z alternatywami. Za tym idzie mniejsze zużycie energii oraz niższa emisyjność w porównaniu z wykorzystaniem alternatywnych materiałów².

² Szerzej na ten temat przeczytać można w raporcie 

Transformacja energetyczna jest nieuchronna, znamy też jej cel nadrzędny, jakim jest przywrócenie równowagi między człowiekiem a przyrodą. Znamy cel numeryczny dla 2050 roku, jakim jest dojście do neutralności emisyjnej netto (Net Zero Emission). Nie wiemy jednak, jakimi ścieżkami będziemy podążać do celu. Im dalej w przód, tym więcej obszarów niepewności.

Horyzont NZE wkracza w obszar niepewności technologicznej. Nie wiadomo jak po 2030 roku będą wyglądać dominujące technologie w sektorze energii – jaka będzie rola energetyki profesjonalnej, jaka prosumenckiej? Jak rozwiną się odbiorniki energii, zaspokajające potrzeby finalnych odbiorców?

Sektor energii to nie sektor IT, w którym potrzeby i technologie zmieniają się w iście rekordowym tempie, nie tylko nadążając, ale wyprzedzając preferencje konsumentów. W sektorze energii jest inaczej. Zmiany następują powoli, nie latami, lecz dekadami. Konsumenci chcą zielonej energii, zaprzestania pozyskiwania jej ze spalania, ale tego nie da się zrobić z dnia na dzień. I to nie dlatego, że w sektorze energii pracują ślimaki i żółwie. Zmiana trwa tak długo z powodu długiego cyklu życia instalacji, maszyn i urządzeń, przy pomocy których pozyskujemy energię i transformujemy ją w energię użytkową. Ta inercja ma poważne konsekwencje.

Transformację energetyczną trzeba sfinansować. W horyzoncie najbliższych dziesięciu lat musimy zarabiać na tym, co mamy, wyciskając maksimum wartości z posiadanych aktywów, realizując przy tym zadeklarowane cele redukcji emisji. Wszystko po to, by wyeksploatować te aktywa w okresie, kiedy jeszcze generują wartość – w naszej opinii przynajmniej jeszcze przez 10 lat.

Jednak zdajemy sobie sprawę, że powodzenie transformacji energetycznej spoczywa w największym stopniu na technologiach i modelach biznesowych, których dzisiaj jeszcze na rynku nie ma, które trzeba wymyślić, zaprojektować i wdrożyć.

Takimi obszarami są:

• efektywne magazynowanie energii na dużą skalę i nowa mobilność, którą spinają technologie wodorowe;
• zaspokajanie potrzeb rosnącej liczby ludności przy pomocy różnorodnych materiałów. W ten obszar wpisują się technologie oraz modele biznesowe recyklingu i GOZ, bo chodzi o zmniejszenie popytu na wszelkiego rodzaju surowce.
• wpisuje się w to także nowoczesna petrochemia i chemia, bo ropa naftowa i gaz są surowcami, których pozyskiwanie w znacznie mniejszym stopniu dewastuje naturę niż dostępne alternatywy.

W każdym z tych obszarów w ciągu następnych 20 lat z pewnością pojawią się technologiczne czarne łabędzie, które zmienią reguły gry. Dwadzieścia lat temu nikt nie spodziewał się, że technologia frakkingu zmieni globalne rynki gazu ziemnego i ropy naftowej, zamieniając reżim niedoboru tych surowców w stosunku do popytu w nadmiar. W ciągu minionych 20 lat mozolnie, krok po kroku budowały swój potencjał komercyjny technologie pozyskiwania energii wiatru i słońca. Rozwój technologii dynamicznie przyspiesza. Kto wie, czy za 20 lat nie wyprzedzi ich kontrolowana fuzja jądrowa, która ze względu na koncentrację nakładów na paru reaktorach, zmierza do przodu milowymi krokami?

W dalekiej przyszłości będziemy zarabiać na innowacjach i w tym widzimy swoją dużą rolę. Nie da się bowiem osiągnąć neutralności emisyjnej do 2050 roku bez rozwoju własnych innowacyjnych technologii. Finansując B+R+I dzisiaj, finansujemy materializację odleglej przyszłości. Sęk w tym, że poruszamy się po nieznanych zupełnie obszarach, nie wiedząc, czy uda nam się znaleźć potrzebne rozwiązania, zanim świat nas zaskoczy zmianą reguł gry.

Jak już powiedziano, transformacja energetyczna wymaga dużych nakładów inwestycyjnych, zwłaszcza na nowe innowacyjne technologie, na które trzeba zarobić. Powiedzieliśmy też, że z powodu dużej inercji aktywów w sektorze energii, w horyzoncie najbliższej dekady trzeba liczyć na już posiadane aktywa. Ponieważ chcemy się rozwijać i zmieniać, musimy w przyszłości zarabiać także na aktywach, których jeszcze nie mamy w portfelu, ale już zostały wymyślone i są dostępne na rynku. Nazywamy to inwestowaniem w rozwój strategiczny, bo problem, czyli źródło wartości, polega nie na tym, by wymyślić technologię, ale na tym, żeby dobrze wybrać kierunek inwestycji, zgodnie z mega trendami oraz zgodnie z celem, jakim jest neutralność emisyjna do 2050 roku. To są aktywa, które rozwiniemy w tej dekadzie z myślą o zarabianiu na nich także w następnych dekadach. Należą do nich petrochemia, energetyka odnawialna, energetyka gazowa oraz detal poza-paliwowy. Tych aktywów, a konkretnie rynków, na których działają, dotyczy niepewność gospodarcza i geopolityczna o krótszym horyzoncie, sięgającym do pięciu lat.

W telegraficznym skrócie obserwujemy następujące zjawiska, które prawdopodobnie będą kształtować sytuację na rynkach towarów, na których obecnie działamy: ropy i paliw, surowców petrochemicznych oraz energii elektrycznej.

• Świat się zmienia, centrum globalnego wzrostu gospodarczego oraz technologii wędrują z USA i Europy do Chin i Azji. Ludności najbardziej przybywa w Afryce, gdzie zmiany klimatu są najdotkliwiej odczuwalne. Europa, która starzeje się demograficznie, znajduje się pod rosnącą presją migracyjną.
• Pandemia COVID-19 przerwała wiele międzykontynentalnych łańcuchów dostaw. Modele logistyczne „just in time” zostały powiązane lub uzupełnione przez modele „just in case”, podnoszące bieżące koszty aktywności gospodarczej, ale obniżające ryzyko przerw w dostawach i koszty z tym związane. Postępująca cyfryzacja, która jest w fazie intensywnego inwestowania, buduje potencjał obniżania kosztów aktywności oraz zwiększa możliwości szybkiego reagowania na wszelkie pojawiające się zmiany.
• Kapitał płynie do rejonów o wyższym tempie wzrostu i tam, gdzie są dodatnie realne stopy procentowe. Przepływ kapitału z USA i z UE do Chin i Azji umacnia RNB względem innych walut. Tym razem Chiny nie powstrzymują aprecjacji swojej waluty, co odbija się na słabnącym kursie dolara amerykańskiego.
• Umocnienie RNB powoduje wzrost cen chińskich produktów na świecie, co dotyczy zarówno dóbr konsumpcyjnych (importowana inflacja w USA i UE) jak i elektroniki oraz technologii OZE, co podnosi koszty transformacji energetycznej, bo lwia część tych urządzeń instalowanych w USA i w Europie pochodzi z Chin i Azji.
• Tempo i koszt transformacji energetycznej są uzależnione od dostępu do rzadkich minerałów i metali, wydobywanych w Chinach i w Azji.

• Petrochemia jest tą branżą przemysłu naftowego, która będzie się cieszyć popytem rosnącym w tempie wyższym od wzrostu PKB. Jak już to omówiliśmy, świat potrzebuje materiałów a ich wytwarzanie z ropy naftowej i gazu ziemnego jest korzystniejsze dla środowiska i klimatu w porównaniu z wytwarzaniem potrzebnych materiałów na bazie alternatywnych surowców. Dlatego globalny potencjał petrochemii wzrasta a niskie ceny benzyn i nafty w stosunku do cen ropy w perspektywie kilku kolejnych lat zwiększają atrakcyjność petrochemii opartej na nafcie.
• W skali globalnej wskazuje się nawet na możliwe ryzyko przeinwestowania petrochemii, nawiązując do sytuacji, jaka wytworzyła się w globalnym przemyśle naftowym w związku z regulacją IMO, kiedy do spadku popytu dołączyło pojawienie się nowego paliwa bunkrowego, wypierającego morskiego diesla.
• Jesteśmy zdania, że w Europie Środkowej ryzyko przeinwestowania w podstawowej petrochemii jest mitygowane skracaniem łańcuchów dostaw i zaopatrywaniem się na miejscu.
• Marże petrochemiczne powinny utrzymać się na poziomach zbliżonych do średnich z minionych dziesięciu lat. Wzrost marż petrochemicznych w latach 2015 – 2018 był wyjątkowy, spowodowany nagłym spadkiem cen ropy, związanym ze skutkami rewolucji łupkowej.
• Wahania marż petrochemicznych w krótkim horyzoncie pozostaną pod wpływem oczekiwanej podwyższonej zmienności cen ropy.